Opinie, zalecenia, białe i zielone księgi jak się nie pogubić
W miarę zbliżania się terminu przyjęcia Polski do Unii Europejskiej coraz większa liczba polskich przedsiębiorstw spotyka się z regulacjami prawa europejskiego. Dla wielu z nich poznanie przepisów prawa europejskiego będzie tak samo niezbędne, jak znajomość polskich aktów prawnych. Dotyczyć to będzie nie tylko polskich firm eksportujących swoje towary lub usługi na rynek Unii Europejskiej. W wielu przypadkach krajowe akty prawne zawierają lub zawierać będą przepisy dostosowane do ustawodawstwa europejskiego, którego znajomość z kolei pozwala na szybsze dostosowanie działalności przedsiębiorstwa do regulacji i standardów obowiązujących firmy w krajach członkowskich UE. Umiejętność znalezienia odpowiednich dokumentów jest sprawą istotną nie tylko dla prawników, lecz także dla kadry kierowniczej i technicznej polskich przedsiębiorstw.Część aktów wydawanych w ramach Unii Europejskiej jest prawnie wiążąca, część natomiast ma charakter wyłącznie informacyjny. Rzeczą istotną jest właściwa ocena znaczenia poszukiwanego dokumentu. Sama treść stosownego aktu nie zawsze stanowi dostateczną wskazówkę, gdzie należy go poszukiwać. W związku z tym niezbędna jest znajomość, przynajmniej w podstawowym zakresie, typów dokumentów prawnych wydawanych przez Unię Europejską. Do dokumentów prawnie wiążących należy zaliczyć akty prawa pierwotnego i wtórnego. Aktami europejskiego prawa pierwotnego są przede wszystkim traktaty założycielskie wraz z towarzyszącymi im protokołami i aneksami to jest:
l Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (TEWWiS),
l Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (TWE),
l Traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (TEWEA).
Przedmiotową kategorię należy uzupełnić ponadto o kolejne traktaty nowelizujące traktaty założycielskie, w tym między innymi, Jednolity Akt Europejski, Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht), Traktat Amsterdamski czy Traktat Nicejski. Do źródeł prawa pierwotnego zalicza się również traktaty o przystępowaniu nowych członków (traktaty akcesyjne). Do grupy wtórnych źródeł prawa Unii Europejskiej należy kilka rodzajów aktów prawnych.
Dyrektywy (nie mające swojego odpowiednika w prawie polskim) skierowane są do państw członkowskich, które mają obowiązek za pomocą dostępnych im środków osiągnąć cel określony w danej dyrektywie. Dyrektywy wyznaczają swoim adresatom określony termin na adaptacje postanowień zawartych w dyrektywie do krajowego systemu prawa (zazwyczaj jest to termin dwóch lat). Istnieje zasada, że wyłącznymi adresatami dyrektyw są poszczególne państwa członkowskie Unii Europejskiej. Wymienione akty prawne nie mogą być samoistną podstawa dochodzenia jakichkolwiek roszczeń przed sądami w poszczególnych krajach. Organy władzy państw Wspólnoty Europejskiej nie mogą domagać się od swoich obywateli zachowań lub postępowań zgodnych z treścią określonej dyrektywy. Jedynie przepisy krajowe wydane na podstawie odpowiedniej dyrektywy mogą być źródłem praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych. Należy jednak mieć na uwadze, że duża liczba dyrektyw może mieć charakter quasi-wiążący dla podmiotów gospodarczych. Przyczyną takiego charakteru niektórych dyrektyw jest to, że niekiedy umożliwiają one pewne działania pod warunkiem dopełnienia określonych procedur zawartych w danej dyrektywie. Przykładem mogą być oznaczenia produktów. Przedsiębiorstwo, które ma zamiar umieścić na swoim produkcie oznaczenie CE, musi wytwarzać go zgodnie z zasadami opisanymi w dyrektywie, nawet jeżeli przepisy wewnętrzne danego kraju nie stawiają przed tym przedsiębiorcą takiego wymagania.
Do dyrektyw bardzo często dołączane są załączniki. Dokumenty te mają istotne znaczenie dla przedsiębiorców, gdyż to właśnie w załącznikach zawarte są szczegóły techniczne, tabele, zestawienia, normy, parametry. W każdej dyrektywie znajduje się preambuła. Ta część omawianego dokumentu wymienia dokumenty robocze, które były podstawą do uchwalenia dyrektywy. Ponadto w preambule znajduje się podstawą prawna wydania dyrektywy oraz szczegółowe wymienienie przyczyn regulacji określonego zagadnienia. Treść danej dyrektywy zawiera uzasadnienie, mające na celu właściwą wykładnię przepisów dyrektywy. Znajomość preambuły pozwala również na zapoznanie się ze stanem prawnym istniejącym w danej dziedzinie przed uchwaleniem dyrektywy.
Rozporządzenia - to akty prawne o ogólnym i abstrakcyjnym charakterze odpowiadające polskim ustawom. Odmiennie niż dyrektywy, rozporządzenia podlegają bezpośredniemu stosowaniu w państwach członkowskich. Taki zakres mocy wiążącej rozporządzeń oznacza, że ich treść kształtuje prawa i obowiązki osób fizycznych i prawnych. Rozporządzenia mogą być samoistną podstawą stosunków prawnych pomiędzy podmiotami oraz podmiotami i organami administracji państwowej, a także podstawa roszczeń dochodzonych w postępowaniu sądowym. Istnieją dwa rodzaje rozporządzeń - rozporządzenia podstawowe oraz rozporządzenia wykonawcze. Rozporządzenia wydawane są przez Parlament Europejski wraz z Radą Unii Europy albo przez Komisję Europejską w formie rozporządzenia uchwalony jest na przykład Kodeks Celny Unii Europejskiej. Rozporządzeniom mogą także towarzyszyć odpowiednie załączniki.
Decyzje - to akty prawne o charakterze indywidualnym, skierowane do konkretnie oznaczonych adresatów. Odpowiednikiem w polskim prawie tego rodzaju aktów są decyzje administracyjne. Adresatem decyzji Wspólnoty Europejskiej może być zarówno określone państwo członkowskie, jak i osoba fizyczna lub prawna. Decyzje wydawane są przez Komisję Europejską i przez Radę Europy. W wyjątkowych wypadkach organem współwydającym decyzje może być Parlament Europejski. Przykładem decyzji skierowanej do określonego podmiotu może być decyzja nakładająca na określone przedsiębiorstwo karę grzywny z tytułu naruszenia art. 82 Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (nadużycie przez przedsiębiorstwo pozycji dominującej).
Poza aktami prawnymi w ramach Wspólnot Europejskich powstaje wiele dokumentów prawnych nie mających charakteru wiążącego. Jednak ich znajomość może okazać się przydatna w niektórych przypadkach dla polskich przedsiębiorców, gdyż zawierają one informację pozwalające na właściwe zinterpretowanie (wykładnie) przepisów zawartych w dyrektywach lub rozporządzeniach, a także na poznanie przyszłych regulacji prawnych lub poglądów organów Wspólnoty Europejskiej na określone zagadnienie.
Do najważniejszych dokumentów o charakterze niewiążącym wydawanych na terenie Wspólnoty Europejskiej należą niżej wymienione.
l Opinie - to dokumenty, które służą do wyrażania stanowiska poszczególnych instytucji Wspólnoty Europejskiej w odniesieniu do określonego zagadnienia lub dokumentu. Opinie mogą być skierowane zarówno do państw członkowskich, jak i do określonych osób fizycznych i prawnych. Najczęściej jednak skierowane są do organów wewnętrznych Wspólnoty Europejskiej. Dokumenty te stanowią istotny element procesu decyzyjnego prowadzącego do przyjęcia aktu prawnego o charakterze wiążącym typu dyrektywa lub rozporządzenie.
l Zalecenia - to dokumenty skierowane do państw członkowskich Wspólnoty Europejskiej. Zalecenia są wydawane przez Radę Unii Europejskiej lub Komisję i mają na celu ujednolicenie prawodawstwa obowiązującego w poszczególnych krajach Unii Europejskiej. Zalecenia różnią się od dyrektyw brakiem mocy prawnej, gdyż nie są wiążące dla adresatów.
l Zielone Księgi - to dokumenty wydawane przez Komisję Europejską w formie komunikatu. Główną funkcją tych dokumentów jest rozpoczęcie dyskusji oraz procesu konsultacji nad określonym zagadnieniem. Zwykle Zielone Księgi nie zawierają projektów konkretnych rozwiązań legislacyjnych. Konsultacje rozpoczęte wydaniem Zielonej Księgi mogą zostać zakończone wydaniem Białej Księgi.
l Białe Księgi - to dokumenty także wydawane przez Komisję Europejską. W przeciwieństwie do Zielonej Księgi zawierają propozycje konkretnych rozwiązań w danej dziedzinie. Jeżeli Biała Księga zostanie przyjęta przez Radę Europy, staje się wówczas programem działania Wspólnot Europejskich w danym obszarze kompetencyjnym.
l Programy - to dokumenty przyjmowane przez Radę Europy. Stanowią spis działań, jakie organy europejskie podejmą w określonej dziedzinie i w określonym czasie. Kolejne programy są numerowane i publikowane w formie komunikatu Komisji.
l Uchwały - to dokumenty przyjmowane przez Radę i Parlament Europejski. Uchwały Rady, zawierające podstawowe uzgodnienia w danej dziedzinie, przyjęte przez ministrów państw członkowskich, często są odpowiedzią na komunikaty Komisji Europejskiej. Aczkolwiek uchwały Rady nie są prawnie wiążące, mogą wpływać na działania podejmowane przez rządy krajów członkowskich.
l Raporty - są to dokumenty publikowane przez Komisję Europejską w celu przedstawienia określonego stanu faktycznego oraz działań i osiągnięć Wspólnot Europejskich w danej dziedzinie. Najważniejsze znaczenie ma ogólny raport o działalności Unii Europejskiej, publikowany co roku zgodnie z wymogami Traktatu o Wspólnocie Europejskiej. Raporty Komisji Europejskiej najczęściej są skierowane do Rady Europy lub do Parlamentu Europejskiego.
Zasady numeracji unijnych aktów prawnych
Do znalezienia odpowiednich dokumentów Unii Europejskiej niezbędna jest wiedza dotycząca zasad ich numeracji. Wszystkie dokumenty, które są obowiązkowo publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, posiadają swój urzędowy numer. Numer ten składa się z dwóch członów poprzedzonych skrótem nazwy organy wydającego dany akt prawny. Przykładowo rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 50 z 2000 r. jest oznaczone w sposób następujący: Commission Regulation (EC) No 50/2000.Dokumenty, których publikacja w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich nie jest obowiązkowa (dotyczy to dyrektyw i części decyzji), nie mają numeru urzędowego, gdyż numer ten jest zastąpiony trójczłonowym numerem porządkowym. Przykładowo dyrektywa numer 29 z 2000 r. jest oznaczona w następujący sposób: Council Directive 2000/29/EC.
Po numerze dokumentu zwykle podawana jest data jego wydania i należy pamiętać, iż data ta nie jest tożsama z datą publikacji danego aktu prawnego. Dokumenty wewnętrzne Wspólnot Europejskich, które nie podlegają publikacji, są również numerowane. Wszelkie decyzje, komunikaty, raporty, propozycje dyrektyw i rozporządzeń oraz opinie pochodzące z Komisji Europejskiej oznacza się poprzez podanie skróconej nazwy tego organu, roku wydania i kolejnego numeru porządkowego.
Przykładowo: projekt decyzji Rady Europy w sprawie przyznania Irlandii prawa do zróżnicowania wysokości akcyzy na olej silnikowy o niskiej zawartości siarki (Proposal for a Council decision authorising Ireeland to apply a different rate of excise duty to low-sulphur diesel in accordance with the procedure provided for in Article 8 (4) of Directive 92/81/EEC) będzie oznaczony jako COM (2001) 563. Dokumenty pochodzące od innych organów Wspólnoty Europejskiej oznaczone są według odmiennych zasad.
Przykładowo: opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno Społecznego w sprawie propozycji dyrektywy wprowadzającej zmiany do dyrektywy maszynowej (Opinion on the Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council on machinery and amending Directive 95/16/EC) będzie oznaczona jako CES 1112/2001. Podstawowym źródłem poznania aktów prawnych Unii Europejskiej jest Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej ukazujący się codziennie w jedenastu wersjach językowych i podzielony na trzy serie. W serii L publikowane są obowiązujące akty prawne, które podzielone są na dwie kategorie - „wymagające publikacji” i „nie wymagające publikacji”. Do aktów wymagających publikacji zalicza się rozporządzenia i dyrektywy, zaś do aktów nie wymagających publikacji należą decyzję i umowy międzynarodowe zawarte przez Wspólnotę Europejską.
W serii C ukazują się dokumenty, które Komisja Europejska uważa za istotne z punktu widzenia działalności Wspólnoty Europejskiej. Nie istnieje stała lista dokumentów publikowanych w serii C. Zwyczajowo w serii tej publikowane są propozycje Komisji Europejskiej dotyczące wydania dyrektyw i rozporządzeń, opinie Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno- -Społecznego oraz Komitetu Regionów, a także streszczenia debat parlamentarnych oraz informacje o rozprawach przed Trybunałem Sprawiedliwości. W serii S publikowane są ogłoszenia o większych przetargach organizowanych przez Wspólnotę Europejską i państwa członkowskie. Dwa razy do roku razem z Dziennikiem Urzędowym wydawany jest skorowidz treści dziennika. W Polsce dystrybucją Dziennika Urzędowego Wspólnot Europejskich zajmuje się wydawnictwo Ars Polona.
Europejskie dokumenty w Internecie
Dla polskiego przedsiębiorcy najpraktyczniejszym źródłem dostępu do dokumentów wydawanych w ramach Wspólnoty Europejskiej jest Internet. Szczególnie należy wskazać serwer Europa: www.europa.eu.int, na którym znajduje się kilka milionów stron z informacjami europejskimi. Ważną cechą serwera Europa jest możliwość zmiany języka, w którym się pracuje, na jeden z jedenastu języków Unii Europejskiej. Na tym serwerze dostępnych jest pięć podstawowych baz danych prawnych. Są to EUR-Lex, Celex, OEIL, PreLex i Curia. Podstawowe znaczenie ma baza danych Celex. Baza ta zawiera akty prawne (traktaty, dyrektywy, rozporządzenia) publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej serii C, ponadto projekty tych aktów oraz niektóre orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Baza danych Celex jest płatna. Koszt rocznej subskrypcji umożliwiający nieograniczony dostęp do bazy danych wynosi 1140 euro, przy czym można płacić za poszczególne dokumenty bez wykupywania rocznej subskrypcji. Adres internetowy bazy Celex to: www.europa.eu.int/celex. W bazie Celex wszystkie dokumenty są opatrzone odpowiednim numerem. Numeracja ta jest wykorzystywana w innych bazach dokumentów europejskich, również w bezpłatnej bazie EUR-Lex. Numer Celex składa się z dziesięciu znaków. Pierwszy znak oznacza rodzaj aktu prawnego (3 - dla aktów prawnie wiążących, 5 - dla dokumentów przygotowawczych i 6 - dla orzeczeń). Po pierwszym znaku następuje rok wydania, następnie litera przyporządkowana typowi aktu prawnego (np. L dla dyrektywy, R dla rozporządzenia, D dla decyzji), oraz 4-cyfrowy numer dokumentu, przeważnie odpowiadający numerowi porządkowemu danego aktu. Przykładowo dyrektywa numer 378 z 1988 r., dotycząca bezpieczeństwa zabawek będzie oznaczona numerem Celex 31988L0378.Baza Celex umożliwia poszukiwanie dokumentów z użyciem wielu kryteriów, miedzy innymi, poszczególnych słów, tytułów, dat wydania dokumentu. Adres internetowy bazy EUR-Lex to: www.europa.eu.int/eur-lex. Do bazy tej można się również dostać z głównej strony serwera Europa (po połączeniu z adresem www.europa.eu.int i wyborze odpowiedniego języka, wybieramy z menu polecenie „official documents”, a następnie EUR-Lex, European Union Law). W bazie danych EUR-Lex dostępne są Dzienniki Urzędowe Wspólnot Europejskich z ostatnich lat, akty o charakterze prawnie wiążącym (dyrektywy, rozporządzenia, traktaty, decyzje), najnowsze orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz niektóre dokumenty o charakterze pozaprawnym. W porównaniu z bazą Celex baza EUR-Lex ma gorsze instrumenty wyszukiwania oraz uboższą zawartość. W bazie tej dokumenty są zapisane głównie w formacie HTML, bez tabel, wykresów, wzorów matematycznych i rysunków. Brak tych elementów powoduje, że wiele aktów prawnych dostępnych w Eur-Lexie (np. dyrektyw) jest bezwartościowa dla przedsiębiorców czy inżynierów.
Z punktu widzenia przedsiębiorców najistotniejszą częścią bazy EUR-Lex jest zbiór aktów prawnych (dyrektywy, rozporządzenia, decyzje). Znajdują się one w dziale „Legislation in force” Po wybraniu odpowiedniej opcji można skorzystać z kilku metod wyszukiwania, takich jak: z użyciem numeru dokumentu, numeru Dziennika Urzędowego oraz słowa w tytule. Inne metody wyszukiwania dostępne są tylko dla abonamentów bazy Celex. Po odnalezieniu odpowiedniego dokumentu wyświetla się jego tytuł, dostępne formaty oraz dodatkowa informacja. Po wybraniu ikony „more info” możemy sprawdzić, jakie dokumenty wprowadziły do poszukiwanego przez nas aktu prawnego poprawki. Sprawdzenie tego jest szczególnie ważne w przypadku dokumentów europejskich, które często podlegają uzupełnieniom i zmianom. Przykładowo cytowana już dyrektywa nr 378 z 1998 r. dotycząca bezpieczeństwa zabawek zmieniana była dwa razy. W przypadku dyrektyw czy rozporządzeń, które były zmieniane wielokrotnie skorzystanie z podstawowej bazy EUR-Lex może okazać się kłopotliwe i czasochłonne. W takim przypadku pomocne może okazać się sprawdzenie bazy teksów skonsolidowanych zawierających wszystkie poprawki i uzupełnienia. Baza ta dostępna jest na głównej stronie EUR-Lex pod poleceniem „Consolidated legislation”.
Ujednolicone teksty aktów prawnych (dyrektywy, rozporządzenia, decyzje) mogą okazać się szczególnie przydatne dla przedsiębiorców. Jakkolwiek ich baza nie jest kompletna, zawiera prawie wszystkie ważniejsze dokumenty poszukiwane przez polskie firmy (np. dyrektywy związane z prawem żywnościowym, należące do prawa konsumenckiego, dyrektywy z zakresu prawa spółek i dyrektywy dotyczące usług finansowych). Wyszukiwanie w bazie tekstów skonsolidowanych odbywa się za pomocą chronologicznego i tematycznego indeksu, a wszystkie dokumenty, zapisane w formacie PDF, zawierają tabele, wzory i rysunki. Kolejną bazą dokumentów, znajdujących się na serwerze Europa jest PreLex. Jest to baza zawierająca wszystkie projekty aktów prawnych przygotowywanych przez Komisję Europejską, od chwili ich przygotowania, aż do ich przyjęcia lub odrzucenia. Wyszukiwanie w tej bazie odbywa się za pomocą numeru dokumentu. Chodzi o numer rozpoczynający się od skrótu nazwy organu np. COM dla Komisji Europejskiej lub numeru procedury, zaczynający się również od skrótu, np. COD dla procedury współdecydowania, SYN dla procedury współpracy czy CSN dla procedury konsultacji. Po wstukaniu numeru uzyskujemy pełną informację o procesie przyjmowania danego aktu prawnego.
Podobną zawartość ma baza danych OEIL przygotowana na zlecenie Parlamentu Europejskiego. Jej adres internetowy to: www.europarl.eu.int/. Baza ta zawiera informację dotyczące procesu decyzyjnego związanego z przyjmowaniem aktów prawnych Wspólnot Europejskich. W przeciwieństwie do innych baz znajdujących się na serwerze Europa w OEIL znajdują się nie tylko informacje o poszczególnych etapach procedury ustawodawczej, które już miały miejsce, ale również o tych, które mają odbyć się w przyszłości. Podstawowym kryterium wyszukiwania w bazie jest numer dokumentu lub numer procedury. Można wyszukiwać również za pomocą słowa w tytule.
Ostatnią ze znajdujących się na serwerze Europa baz danych jest baza orzeczeń sądów europejskich znajdująca się na serwerze Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości CURIA, pod adresem: http://curia.eu.int/en/recdoc/indexaz/index.htm, do której wchodzi się z głównej strony ETS www.curia.eu.int. Posługiwanie się omówionymi wyżej bazami danych wymaga posiadania przynajmniej podstawowej wiedzy o konkretnym dokumencie (np. jego numer, typ, data wydania, numer Dziennika Urzędowego w którym został opublikowany). Dla przedsiębiorców, którzy chcą zapoznać się z całokształtem regulacji odnoszących się do danej dziedziny działalności lub szybko poznać zawartość danego aktu prawnego, bazy PreLex, EUR-Lex, Celex i OEIL są nieprzydatne. Dużo lepszym źródłem ogólnej informacji są te strony serwera Europa, które omawiają poszczególne dziedziny działalności organów Unii Europejskiej. Dostęp do nich znajduje się pod adresem www.europa.eu.int. Po wybraniu odpowiedniego języka należy wejść w „activities” i odpowiedni potrzebny dział. Strony te mają podobną budowę. W pierwszej części znajdują się linki do ustawodawstwa i dokumentów związanych z daną dziedziną. W drugiej części są linki do odpowiednich instytucji. W części trzeciej znajdują się streszczenia poszczególnych dokumentów, przede wszystkim aktów prawnych związanych z daną dziedziną. Omówienia te zawarte są pod poleceniem „fact sheets”. Przykładowo: przedsiębiorca zainteresowany dyrektywami regulującymi kwestie związane z odpadami powinien z polecenia „activities” wybrać polecenie „environment” następnie w „sources of information” polecenie „fact sheets” i „waste management” Po przejściu tej nieco skomplikowanej drogi przedsiębiorca znajdzie streszczenie kilkudziesięciu dyrektyw związanych z gospodarką odpadami. Przeczytanie tych dokumentów w pełnej wersji zajęłoby około tygodnia.
Przedsiębiorcy nie znający żadnego z jedenastu języków Unii Europejskie mogą mieć poważne trudności z dostępem do dokumentów europejskich. Pełne tłumaczenia dokumentów wspólnotowych dokonywane są na razie wyłącznie dla potrzeb administracji państwowej. Przedsiębiorca, który potrzebuje polskiej wersji danego dokumentu, powinien przede wszystkim zajrzeć na stronę internetową Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej. Na stronie tej znajduje się baza „tłumaczenia” adres: www.ukie.gov.pl/. Baza ta zawiera wykaz przetłumaczonych na język polski aktów prawa Unii Europejskiej. Wyszukiwanie tekstów jest możliwe według tytułu polskiego, klasyfikacji stosowanej w Spisie Obowiązującego Prawa Wspólnotowego, a także według rodzajów dokumentów (np. dyrektywa, rozporządzenie), omawianego wyżej numeru Celex i roku publikacji. Aby uzyskać teksty tłumaczeń, które nie zostały jeszcze zweryfikowane i nie znajdują się na wyżej wskazanej stronie internetowej należy zwrócić się bezpośrednio do Departamentu Tłumaczeń UKIE e-mail: dt@mail.ukie.gov.pl. Na stronie internetowej Departamentu Tłumaczeń UKIE znajduje się również baza danych terminologicznych zawierająca około 2 tys. terminów pochodzących z aktów prawnych Unii Europejskiej. Baza zawiera terminy języka ogólnego charakterystycznego dla tekstów unijnych, jak również terminologię prawną. Istnieje także baza danych o regulacjach prawnych obowiązujących w Unii Europejskiej prowadzona przez Ministerstwo Gospodarki pod adresem internetowym www.mpips.gov.pl/. Baza ta zawiera przede wszystkim opisy dokumentów, lecz do wielu z nich dołączone są również pełne teksty w języku polskim.
Andrzej Chrościcki
Źródło:
