Małe sklepy o powierzchni 200 mkw. muszą przyjmować szklane butelki wielorazowego użytku i wypłacać klientom kaucję, jeśli sprzedają napoje w takich opakowaniach kaucyjnych. Większe sklepy muszą przyjmować wszystkie opakowania kaucyjne, jeśli sprzedają przynajmniej jeden typ opakowań.
Po latach prac legislacyjnych od początku października w Polsce obowiązuje system kaucyjny. Oznacza to, że do napojów w butelkach plastikowych, metalowych puszkach i szklanych butelkach wielorazowego użytku ma być doliczana kaucja, którą można odzyskać po oddaniu opakowania. Kaucja wynosi 50 groszy w przypadku butelek plastikowych i puszek, a 1 zł w przypadku wielorazowych butelek szklanych.
Klienci mogą oddawać opakowania i odbierać kaucję w automatach lub specjalnie wyznaczonych punktach zbiórki ręcznej. Miejsca zbiórki w ramach systemu mają obowiązek prowadzić duże sklepy, o powierzchni powyżej 200 mkw., o ile sprzedają napoje w opakowaniach kaucyjnych. Mniejsze sklepy muszą pobierać kaucję za opakowania kaucyjne, ale przystąpienie do systemu odbioru opakowań w ich przypadku jest dobrowolne.
Jednak część sklepów o powierzchni poniżej 200 mkw. jest zobowiązana do prowadzenia zbiórki i zwrotu kaucji, jeśli sprzedają napoje w szklanych butelkach wielorazowego użytku.
Zgodnie z art. 44 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, „przedsiębiorca prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedaży nie większej niż 200 mkw., w której użytkownikom końcowym są oferowane produkty będące napojami w opakowaniach na napoje objętych systemem kaucyjnym, o których mowa w (...) poz. 3 załącznika nr 1a do ustawy (tj. o butelkach szklanych wielokrotnego użytku o pojemności do półtora litra - PAP) jest obowiązany do uczestniczenia w systemie kaucyjnym co najmniej w zakresie pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań”.
Oznacza to, że sklepy o powierzchni mniejszej niż 200 mkw. również będą musiały odbierać puste opakowania i zwracać klientom kaucję, o ile sprzedają napoje w szklanych butelkach wielorazowego użytku (obecnie sprzedawane jest w nich głównie piwo i podobne napoje). Jak zaznaczyło odpowiedzi na pytania PAP Ministerstwo Klimatu i Środowiska, sklepy te będą zobowiązane do odbioru (i wypłaty kaucji) tylko opakowań szklanych wielorazowego użytku.
MKiŚ przypomniało, że rozwiązanie to zostało wprowadzone w ramach prowadzonej w 2024 r. nowelizacji ustawy. W Ocenie Skutków Regulacji tego aktu prawnego wskazywano, że możliwość oddania opakowania szklanego wielokrotnego użytku na napoje i odzyskania kaucji niedaleko miejsca zamieszkania będzie rozwiązaniem wygodnym dla klientów, dlatego w projekcie ustawy zawarto obowiązek przyjmowania takich opakowań przez małe sklepy, o ile sprzedają napoje w takich butelkach.
„Ocenia się, że takie rozwiązanie, do którego w ramach obecnie działającego systemu zarówno klienci, jak i działające lokalnie sklepy są przyzwyczajone, przeciwdziałać będzie spadkom obrotów tych sklepów oraz ryzyku odejścia klientów do punktów, w których mogą kaucję odzyskać” - przekazał MKiŚ.
W przeciwieństwie do małych, duże sklepy muszą przyjmować wszystkie typy opakowań ze znakiem kaucji, nawet jeśli sprzedają napoje tylko w jednym z nich (np. tylko w butelkach PET).
Butelki szklane wielokrotnego użytku do 1,5 l zostaną obowiązkowo objęte systemem kaucyjnym od 1 stycznia 2026 r., jednak już teraz (od 1 października br.) mogą być wprowadzane do sprzedaży na zasadzie dobrowolności, a zatem i zwracane w ramach systemu.
Resort przypomniał też, że do końca br. - kiedy funkcjonuje okres przejściowy dla wszystkich wprowadzających, którzy przystąpią do systemu w 2025 r. - mogą oni wprowadzić do obrotu w tym okresie opakowania, które mają już wyprodukowane, ale nie posiadają jeszcze etykiety ze znakiem kaucji. Za te opakowania nie jest pobierana i zwracana kaucja. Ponadto wszystkie produkty, które zostały wprowadzone do obrotu przed startem systemu i przed dołączeniem do systemu wprowadzającego - te bez znaku kaucji - mogą być w sprzedaży do wyczerpania zapasów.
Dotychczasowe systemy kaucyjne (np. te zorganizowane przez producentów piw sprzedawanych w butelkach zwrotnych) mogą działać do końca 2025 r., a do końca 2026 r. mają czas na zebranie opakowań z rynku - zaznaczyło również MKiŚ.
Producenci napojów dostarczający do sklepów towar oraz same sklepy w ramach okresu przejściowego dostały czas na wyprzedanie zapasów do końca tego roku. Proces zastępowania "starych" opakowań nowymi - na co zwracali uwagę przedstawiciele resortu klimatu, jak i branży – będzie zatem odbywać się stopniowo. Co więcej, niezależnie od trzymiesięcznego okresu przejściowego, producent napoju może też zdecydować, że nie przystąpi do systemu kaucyjnego, godząc się na płacenie tzw. opłaty produktowej, czyli de facto kary. Właśnie ze względu na to - jak wskazywała podczas jednej z konferencji wiceminister klimatu Anita Sowińska - proces wycofywania starych opakowań może trwać dłużej.
Kaucja pobierana ma być od każdego wprowadzonego na rynek napoju w opakowaniu objętego systemem. Zwrot kaucji użytkownikowi końcowemu będzie następował również za pomocą systemu, bez konieczności okazywania paragonu nabycia napoju. Opakowania powinny być puste, nie mogą być zgniecione i muszą mieć czytelny kod kreskowy na etykiecie. Butelka lub puszka musi też mieć specjalny znak na etykiecie. Kaucja jest osobną pozycją na paragonie. Butelki plastikowe i puszki bez znaku systemu kaucyjnego należy wyrzucać do żółtego pojemnika na odpady.
System kaucyjny ma zachęcić konsumentów do zwrotu opakowań. Jego głównym celem jest podniesienie poziomów selektywnej zbiórki opakowań po napojach i osiągnięcie unijnych progów recyklingu. Zgodnie z nimi, w latach 2025-2028 poziom selektywnej zbiórki odpadów ma sięgnąć 77 proc. w przypadku butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (o pojemności do 3 l), metalowych puszek (o pojemności do 1 l) oraz butelek szklanych wielokrotnego użytku (o pojemności do 1,5 l). Od 2029 r. próg ten wzrośnie do 90 proc.
Jak wskazywali przedstawiciele resortu klimatu, dotychczasowym sposobem zbiórki opakowań (wrzucenie do żółtego pojemnika lub worka) udawało się w Polsce zebrać maksymalnie ok. 45 proc. wprowadzonych na rynek butelek PET. System kaucyjny ma pozwolić osiągnąć w Polsce poziom ich zbiórki na poziomie przekraczającym 90 proc.
Bartłomiej P. Pawlak (PAP)
bpk/ malk/
